Twórczynią metody integracji sensorycznej (ang. SI Sensory Integration) jest psycholog i terapeutka zajęciowa dr A. Jean Ayres, pracująca na Uniwersytecie Kalifornijskim. Podstawy swojej teorii oparła na badaniach z zakresu neurobiologii, neurokinezjologii, psychologii i praktyki pedagogicznej. W połowie lat 60-tych opracowała testy, które pozwalają określić zakres zaburzeń rozwojowych dziecka oraz ustalić kierunki terapii.

Co to jest Integracja Sensoryczna?

Nasze wzrastanie i rozwój odbywa się cały czas w oparciu o odbierane bodźce ze świata zewnętrznego.  Od momentu narodzin, a właściwie już w życiu płodowym, odbieramy sygnały z otaczającego nas świata wszystkimi zmysłami tj. węchem, smakiem, dotykiem, wzrokiem, zmysłem równowagi, napięciami mięsni  i ścięgien. Wszystkie tak pozyskane informacje dostarczane są do mózgu, który je rozpoznaje, segreguje, zapamiętuje i wysyła sygnały sterujące naszymi reakcjami. W taki właśnie sposób już od narodzenia uczymy się świata i prawidłowego funkcjonowania w nim.

Jean Ayres integrację sensoryczną zdefiniowała jako proces, dzięki któremu mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów odpowiada adekwatną reakcją. Jeśli w tym systemie występują zakłócenia, mózg nie jest w stanie inicjować prawidłowej reakcji. Nieprawidłowości w ciągu całego tego procesu mogą występować na poziomie odbioru bodźców przez receptor, na poziomie identyfikacji bodźca w mózgu lub na poziomie łączenia informacji z innymi.

Skomplikowany proces integracji sensorycznej odbywa się na 4 poziomach, z których wcześniejszy stanowi bazę do rozwoju następującego po nim. Stąd też, jakiekolwiek nieprawidłowości na wcześniejszym poziomie, mają bezpośredni wpływ na rozwój kolejnych funkcji.

Poziom 1 to integrowanie informacji płynących ze zmysłu równowagi (położenie ciała w przestrzeni i jego ruchy), a także informacji dotykowych z powierzchni skóry.

Poziom 2 to rozwój motoryki dużej, czyli ogólnej sprawności ruchowej, umiejętność wyobrażenia i wykonania ruchu w przestrzeni oraz podstawy percepcji wzrokowej i słuchowej.

Poziom 3 jest etapem rozwoju ruchów precyzyjnych ręki, koordynacji wzrokowo ruchowej.

Poziom 4 przy wykorzystaniu wcześniejszych funkcji rozwijają się procesy tworzenia pojęć, umiejętność czytania, pisania, liczenia oraz dojrzewają zachowania społeczne.

Jest, zatem jasne, że prawidłowa integracja sensoryczna jest podstawą uczenia się i to niezależnie od wieku, w którym podejmuje się naukę, a także niezależnie od dziedziny, może to być zarówno jazda na rowerze, nauka wiersza, sznurowanie butów, wbijanie gwoździ czy prowadzenie samochodu. Każdy wiek jest odpowiedni by wpływać na poprawę funkcjonowania naszego mózgu.

Jean Ayres podkreślała, że jeśli wszystkie systemy sensoryczne i procesy integracji są sprawne to rozwój ruchowy, emocjonalny, poznawczy dziecka przebiega bez zakłóceń. Ta uwaga uzasadnia prowadzenie diagnostyki i terapii w jak najwcześniejszym okresie życia, zanim nastąpi stres związany z nieporadnością dziecka wobec wymagań szkolnych. 

Co może być sygnałem?

Rodzic obserwujący swoje dziecko, może się zastanawiać, „Co w takim razie, może być sygnałem mówiącym o nieprawidłowym funkcjonowaniu dziecka w zakresie SI ?”

Lista objawów może być bardzo długa i różnorodna, wszak każde dziecko jest inne i posiada indywidualny tor rozwoju. Dlatego wymienię tylko kilka, inne wymagają zawsze indywidualnej konsultacji z terapeutą SI.

• Leżąc na brzuchu nie potrafi jednocześnie unieść w górę głowy, ramion i nóg lub unosi krótko;
• Ruch dziecka są niezgrabne, często się potyka, obija, długo uczy się nowych umiejętności ruchowych;
• Ma trudności z samodzielnym ubieraniem się;
• Nie lubi być dotykane przez obce osoby i przebywać w zatłoczonych miejscach;
• Nie toleruje brudnych rąk i unika dotykania nieznanych przedmiotów;
• Silnie dotyka lub uderza kolegów w codziennych czynnościach;
• Nie lubi gier zespołowych i ma szczególne problemy z łapaniem piłki;
• Nie toleruje kręcenia na karuzeli, huśtania, pływania łódką;
• Myli prawą i lewą stronę, a w terenie trudno mu znaleźć drogę powrotną;
• Siedząc przy stole często podpiera głowę;
• Częściej niż inne dzieci psuje zabawki;
• Jest bardzo ruchliwe w różnych miejscach i sytuacjach;
• Czekanie na cokolwiek jest dla niego udręką;
• Uwielbia wchodzić na wysokie przedmioty, zeskakiwać, kołysać się, kręcić;
• Mówi dużo i głośno często nie kończąc wypowiedzi;
• Dziecko wydaje się zdrowe, w pełni rozwinięte intelektualnie i fizycznie jednak ma problemy z nauką czytania, pisania, liczenia;
• Myli podobne litery lub pisze ich lustrzane odbicie
• Nieprawidłowo wymawia usłyszany wyraz;
• Wydaje się, że nie rozumie słownego polecenia bez pokazu czy podpowiedzi;
• Ma problemy z odróżnianiem podobnych, ale nie identycznych elementów.

Jak można zaradzić problemowi?

Do głosu dochodzi terapia SI z szerokim wachlarzem oddziaływań na zmysły, z precyzyjnym ukierunkowaniem na deficyty. Dzięki testom opracowanym przez Jean Ayres terapeuta SI potrafi określić obszar zaburzeń i dobrać odpowiednią terapię. Ważne jest by wspierać dziecko w całym procesie terapeutycznym, dlatego nie bez znaczenia jest aktywna współpraca z rodzicami.

Terapia polega na odblokowaniu dziecka i stworzeniu mu warunków do poznania możliwości swojego ciała oraz eksperymentowania z nim. Przy odpowiednio stworzonych i indywidualnie modyfikowanych do dziecka warunkach, dziecko staje się własnym terapeutą. Lepsze poznanie własnego ciała pobudza naturalną potrzebę działania.

Wspaniale, że jest nowe narzędzie wspierające rozwój dziecka, a terapia odbywa się wyłącznie poprzez zabawę. Należy jednak pamiętać o ostrzeżeniach Ayres, że „Integracja Sensoryczna nie jest cudownym lekarstwem na wszystkie typy zaburzeń i nie dokonuje cudów. Nie jest też substytutem rzeczywistej edukacji, może natomiast poprawić uczenie się i sprawić, że będzie łatwiejsze”.

Opracowała: mgr Elżbieta Nowakowska
dyplomowany terapeuta SI